عمارت حاج رئیس

بسیاری عقیده دارند عمارت حاج رئیس بوشهر شاخص‌ترین عمارت  تاریخی حاشیه شمالی خلیج فارس است. این عمارت هم از جهت معماری و زیبایی‌شناسی و هم از جهت تاریخی و خاطره‌هایی که دارد، عمارت بسیار مهم و شاخصی است. در برداشتی که در سال ۱۳۸۷ انجام شد، محوطه و زمین فعلی این عمارت، پس از چندین مرحله تاراج، بیش از ۵۲۰۰ مترمربع است.

شاید به جرات بتوان گفت در بوشهر عمارتی با این ترکیب‌بندی و آزادی در پلان و حجم وجود ندارد. پلان طبقات در این عمارت، دقیقا بر مبنای نیاز و برنامه فیزیکی طراحی و اجرا شده‌اند و اصلا تابع برنامه و پلان تیپ نیستند. چرخشی که در حجم و بدنه رو به معبر اصلی دارد، صرفا، دلیل زیبایی‌شناسی دارد و ناشی از تکالیف زمین و محوطه نیست. این چرخش در جداره و حجم، ترکیب زیبایی در معماری طبقه اول به وجود آورده‌است.

وضعیت موجود این عمارت آنی نیست که بود. در جریان توسعه بندر بوشهر، بخشی از این عمارت و عمارت‌های کناری طعمه ولع بولدوزری گسترش بندر شد. قطعا اگر متصدیان امر، در آن‌سال‌ها، تامل بیشتری داشتند و اگر فضای توجه به میراث فرهنگی و تاریخی در میان اهالی شهر و کشور مثل امروز بود، قطعا این عمارت و عمارت‌های دیگر بافت به یغما نمی‌رفتند.

فیلم زیبا و معتبر «اربعین» ساخته ناصر تقوایی (۱۳۵۲) تصاویری از این محدوده و عمارت‌های باشکوه آن دارد. فیلم «انتظار» ساخته امیر نادری (۱۳۵۲) در عمارت حاج رئیس فیلم‌برداری شده. داستان عشق ممنوعه نوجوانی بوشهری با کاسه‌ای یخ و آب. فیلم مستند «پنجره» ساخته حسین صافی، که در سال ۱۳۶۸ برداشته‌ شده، تصاویر قلع‌و قمع بافت تاریخی بوشهر برای بازکردن خیابانی در دل بافت را به تصویر می‌کشد که امروز نام «آیت‌الله طالقانی» دارد.

به هرحال، عمارت حاج رئیس با پنج حیاط مرکزی، خانه و محل کار حاج رسول، بازرگان معتبر بوشهری است که به دلیل خوشنامی و مکنت خود لقب «حاج رئیس» را پیدا کرده. او از بازرگانان بزرگ بوشهری است که در اواخر عصر قاجار فعالیت می‌کرد و نماینده تجار بوشهری برای جمع‌آوری پول جهت تاسیس بانک ملی ایران بود. حرکتی کشوری و سراسری برای مقابله با بانک‌های شاهی و استقراضی که توسط انگلیسی‌ها و روس‌ها در ایران راه افتاده‌بودند و شریان مالی و پولی کشور را به دست گرفته‌بودند. در آن دوره، جنبشی ملی برای مقابله با این دو بانک به راه افتاد که هدف اولش تاسیس بانک ملی با سرمایه و سهام بازرگانان ایرانی بود. این اتفاق در آن سال‌ها نیفتاد ولی حرکتی که به وجود آورد بسیار نیرومند و گسترده بود.

عمارت حاج رئیس تا سال‌های قبل از انقلاب هنوز محل سکونت خانواده حاج رسول ملقب به حاج رئیس بود و چند عکس یادگاری سیاه و سفید از نوه یا نتیجه‌های آن تاجر بزرگ بر بالای عمارت در اختیار است.

منبع:وب سایت جامع گردشگری بوشهرو